"Tak, możesz być uzależniony od ćwiczeń. Tak, możesz mieć obsesje na tym punkcie do tego stopnia, że będzie to zaburzało twoje życie codzienne” (Harmon, 2005)
Stworzenie ogólnego opisu zachowań nałogowych jest bardzo skomplikowane. W przeszłości definicje uzależnień ograniczały się do zażywania narkotyków i alkoholu. Obecnie wiele zachowań traktuje się jako potencjalnie uzależniające. Nowe uzależnienia (new addicitons), stanowią produkt współczesnych czasów.
Część z nich pojawiło się wraz z rozwojem technologicznym, jak na przykład gry wideo oraz problematyczne używanie Internetu. Inne zaś, ściśle wiążą się z charakterem nowej cywilizacji, w której to człowiekowi towarzyszy nieustanne obciążenie stresem, nuda i pustka. Cywilizacji, w której uczeni jesteśmy, aby dążyć do szybkiego zaspokajania pragnień przy użyciu powszechnie dostępnych środków. Jako efekt tego wskazuje się na takie kompulsywne zachowania jak zakupoholizm, kompulsywne jedzenie, pracoholizm czy wreszcie, najdokładniej z nich opisany, patologiczny hazard. Zachowania te zwykło się nazywać uzależnieniami od czynności lub uzależnieniami behawioralnymi. Definiuje się je także jako zachowania patologiczne lub nałogowe, a także ze względu na charakterystyczny dla nich brak kontroli i przymus – zachowania kompulsywne. „Ogólnie jest to rodzaj uzależnienia psychicznego (niesubstancjalnego), a o patologii świadczy przejawianie dużego zapotrzebowania na wykonywanie tych czynności, ich częstotliwości, ekstremalności czy intensywności”. Zwraca się uwagę na istnienie specyficznej grupy uzależnień behawioralnych, do których to zdecydowanie należy zjawisko kompulsywnego treningu fizycznego. Mianowicie są to uzależnienia odnoszące się do preferowanego stylu życia (np. uzależnienie od zakupów, seksu, ćwiczeń fizycznych lub diety). Znamienna dla tej kategorii uzależnień jest ich powszechna akceptacja społeczna, pomimo iż mają one autodestrukcyjny charakter. Jednak obsesyjne oddawanie się wszelkim zachowaniom dostarczającym gratyfikacji może pociągać za sobą poważne negatywne konsekwencje.
Charakterystyka uzależnienia behawioralnego jest mocno zbliżona do nałogu substancjalnego. Właściwie nie występują różnice w fundamentalnych cechach zachowania osób uzależnionych od czynności czy od substancji.
Działania jednych ukierunkowane są na kontakt z określoną substancją, innych natomiast na wykonanie nawykowej czynności. Obu typom uzależnień towarzyszy ogromne pragnienie angażowania się w daną czynność, utrata kontroli, wystąpienie zespołu abstynencyjnego – będącego zespołem różnych uciążliwych doznań psychicznych i fizjologicznych – a także kompulsywna żądza kontynuowania aktywności, bez względu na jej destrukcyjny wpływ na wszystkie sfery funkcjonowania jednostki.
Podkreśla się również podobieństwa w zakresie mechanizmów uzależnień. Zgodnie z koncepcją genetyczno-neuroprzekaźnikową, uzależnienie definiowane jest, jako zachwianie równowagi między dwoma układami neuroprzekaźników, tj.: układem kary, związanym z układem serotoninergicznym oraz układem nagrody - zwanym także układem przyjemności – związanym z układem dopaminergicznym. Wśród jednostek uzależnionych wskazuje się na dominację układu nagrody. Dana substancja, czynność czy też rzecz, od której osoba jest uzależniona stanowi natychmiastową gratyfikację. Po wykonaniu danej czynności (np. zakup lub ćwiczenia fizyczne) lub dostarczeniu substancji psychoaktywnej, istotnie wzrasta ilość dopaminy w obiegu. Oznacza to, że za redukcję napięcia, czy też doświadczanie przyjemnych stanów odpowiedzialny jest – niezależnie od typu uzależnienia – ten sam neuroprzekaźnik. Przy czym w uzależnieniu substancjalnym obiekt nałogu dostarczany jest z zewnątrz, natomiast w uzależnieniu od czynności to sam organizm w odpowiedzi na realizację danej aktywności (oraz jej stymulujący charakter) produkuje substancje wprowadzające człowieka w stan zadowolenia i odczuwania przyjemności - to wykonywana aktywność stanowi źródło przyjemności i satysfakcji (szczegółowo o roli czynników biologicznych w rozwoju zachowań kompulsywnych – przede wszystkim kompulsywnego trenowania – oraz w podejmowaniu ryzyka. Pomimo wielu podobieństw oraz ciągłego zwiększania się zasięgu zjawiska kompulsji czynnościowych, dotychczas środowisko naukowe nie doszło do konsensusu w kwestii uznania tych zachowań za uzależnienia. Na dowód tego, jedyną aktywnością z tego obszaru uznaną za patologiczną oraz zamieszczoną w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV jest patologiczny hazard. Należy również zwrócić szczególną uwagę na rozróżnienie w DSM-IV i ICD-10 zaburzeń psychicznych na uzależnienia oraz na patologię zachowania, gdzie to ostanie odnosi się do angażowania się w czynności, które destrukcyjnie wpływają za zdrowie psychofizyczne oraz z którymi wiąże się brak kontroli. Na potrzeby niniejszego opracowania na określenie zjawiska nadmiernego, niepohamowanego treningu fizycznego zostanie użyte pojęcie „kompulsywny”.
Gdzie znajduje się granica między kontrolowanym (zdrowym) uprawianiem sportu a wykonywaniem tej aktywności w sposób patologiczny?
Podobnie jak w przypadku wielu innych kompulsywnych zachowań pytanie to pozostaje bez odpowiedzi. Aczkolwiek istnieją pewne czynniki różnicujące normalne angażowanie się w daną aktywność a zachowania nałogowe (patologiczne). Jeden z nich odnosi się do przeżywanych emocji. Celem zdrowego wykonywania różnych aktywności jest dostarczenie sobie przyjemnych, szczytowych doświadczeń, co wiąże się z emocjami pozytywnymi. Natomiast uzależnienie polega na zwalczaniu lub ucieczce od emocji negatywnych (np. niepokoju, złości, lęku, przygnębienia). Prawidłowość tą można odnaleźć również w przypadku kompulsywnego treningu fizycznego, czego dowodzą badania. Niektórzy ludzie ćwiczą bez granic w bardzo szkodliwym stopniu, co skłania badaczy do stwierdzenia, że w niektórych przypadkach trening fizyczny może bardzo negatywnie wpływać na psychikę człowieka i stawać się nałogiem. Pomimo, iż występowanie przymusu ćwiczeń fizycznych jest rzadkie, to kiedy już do niego dochodzi jego negatywne konsekwencje mogą być dewastujące. Występowanie kompulsywnego trenowania, w zależności od rodzaju populacji ćwiczących sięga od 2-3 % do 20-30 %.
autor:
Kacper Mielnik "Intensywny trening fizyczny - między zdrowiem a nałogiem" 2010
źródła:
Guerreschi, C. (2006). Nowe uzależnienia
Poprawa, R. (2009). W pułapce Internetu. Kontrowersje, fakty, mechanizmy
Ogińska-Bulik, N. (2010). Zachowania kompulsywne związane z wykonywaniem czynności – charakterystyka i pomiar
Griffiths, M.D. (1997). Exercise addiction: a case study. Addiction Research
Leedy, M.G. (2000). Commitment to distance running: Coping mechanism or addiction? Journal of Sport Behavior, 23
Szabo, A. (1995). The impact of exercise deprivation on well-being of habitual exercisers. The Australian Journal of Science and Medicine in Sport, 27
Szabo, A. (1998). Studying the psychological impact of exercise deprivation: are experimental studies hopeless? Journal of Sport Behaviour, 21
Veale, D. (1987). Exercise dependence. British Journal of Addiction, 82
Adams J. i Kirkby RJ. (2002). Excessive exercise as an addiction: A review. Addiction Research and Theory, 10
Hausenblas, H.A. i Downs, D. (2002). Exercise dependence: a systematic review. Psychology of Sport and Exercise, 3
Hausenblas, H.A. i Downs, D. (2001). How much is too much? The development and validation of the Exercise Dependence Scale. Psychology and Health, 17
Harmon, K.B. (2009). Are you an exercise addict? American Fitness, 27
Karageorghis, C.I. i Hamer, M. (2007). Psychobiological Mechanisms of Exercise Dependence. Sports Med, 37